Bristol Type 188 to jeden z najbardziej ambitnych, ale zarazem nieudanych eksperymentów lotniczych Wielkiej Brytanii. W artykule prześledzimy jego historię – od założeń projektu, przez proces konstrukcji, testy i problemy techniczne, aż po ostateczne zakończenie programu. Sprawdzimy, dlaczego „Latający Ołówek” nie spełnił oczekiwań i jakie wnioski wyciągnięto z jego niepowodzenia.
Powstanie projektu
W 1954 roku Wielka Brytania sfinalizowała „Specyfikację ER.134D”, wzywającą do opracowania naddźwiękowego samolotu, który miałby być najszybszym na świecie zaraz po amerykańskim X-15 Space Plane. Maszyna musiałaby utrzymywać prędkość co najmniej Mach 2,75 przez dłuższy czas, co wymagało zastosowania radykalnych projektów zdolnych do rozpraszania ekstremalnych temperatur generowanych przez tarcie atmosferyczne.
Najbardziej obiecującą spośród zgłoszonych propozycji okazała się ta przedstawiona przez firmę Bristol Aeroplane Company, która otrzymała kontrakt na budowę sześciu egzemplarzy swojego modelu Bristol Type 188. Eksperymentalny, wykonany ze stali nierdzewnej, dwusilnikowy odrzutowiec miał być zaprojektowany specjalnie, aby uniknąć efektów nagrzewania kinetycznego dochodzącego do 500 stopni Celsjusza, co mogłoby stopić tradycyjne materiały lotnicze. Drogie, skomplikowane i niezwykle smukłe projektowanie przyniosło mu przydomek „Latający Ołówek”.
Era lotów naddźwiękowych
Lata 50. XX wieku były okresem przełomu w rozwoju technologii odrzutowej. Loty naddźwiękowe stawały się standardem w nowych samolotach wojskowych. Pierwszy lot myśliwca English Electric Lightning w 1954 roku poszerzył możliwości Królewskich Sił Powietrznych (RAF), ponieważ samolot ten regularnie osiągał prędkości przekraczające Mach 2, czyli dwukrotną prędkość dźwięku.
Mimo to rozwój samolotów naddźwiękowych stawiał przed inżynierami i pilotami wiele wyzwań. Choć bariera dźwięku została przekroczona już w 1948 roku, skutki latania z takimi prędkościami nie były jeszcze dobrze poznane. Aby rozwiać wątpliwości i osiągnąć dominację w powietrzu, RAF ogłosił Specyfikację ER.134D, wymagającą budowy samolotu zdolnego do utrzymania prędkości powyżej Mach 2,75. Celem było przede wszystkim zbadanie efektów nagrzewania kinetycznego oraz utrzymanie stabilnej konstrukcji samolotu przy ekstremalnych prędkościach.
Konstrukcja i wyzwania
Bristol Type 188 został zaprojektowany jako samolot rozpoznawczy dalekiego zasięgu. Jego rozwój miał również pomóc w przygotowaniach do budowy innego samolotu – Avro 730, który miał osiągać prędkość Mach 3 lub więcej. W lutym 1953 roku kontrakt przyznano firmie Bristol Aircraft. Firma zaplanowała budowę trzech samolotów: jednego do testów naziemnych i dwóch do prób w locie.
Po dokładnych analizach zdecydowano, że budowa tego zaawansowanego samolotu wymaga nowych metod konstrukcyjnych. Wybrano specjalne gatunki stali: stal austenityczną tytanową oraz stal chromową. Wyzwaniem okazało się jednak ich precyzyjne wytwarzanie. Poszycie zewnętrzne wykonano z chromowej stali przy użyciu nowoczesnej techniki spawania kałużowego (puddle welding), która znacząco opóźniła rozwój projektu i dała niezadowalające rezultaty.
Testy i problemy
Pierwszy gotowy egzemplarz, XF923, został dostarczony do Royal Aircraft Establishment w maju 1960 roku na potrzeby testów statycznych. W kwietniu następnego roku samolot był gotowy do prób silnikowych, jednak napotkano poważne problemy z dopalaczem i układem dolotowym. Naprawy trwały rok.
Bristol Type 188 odbył swój pierwszy lot w kwietniu 1962 roku – osiem lat po złożeniu pierwotnego zamówienia. Maszyna pomyślnie przekroczyła barierę dźwięku, lecz nigdy nie osiągnęła wymaganej prędkości Mach 2,75. Jej najlepszy wynik to Mach 1,88 na wysokości 36 000 stóp. Piloci testowi zgłaszali problemy ze sterownością, zwłaszcza z przechyłem i odchyleniem bocznym. Co gorsza, maszyna zużywała paliwo w zastraszającym tempie, pozwalając na jedynie dwie minuty lotu z prędkością naddźwiękową.
Koniec projektu
Cały projekt „Latającego Ołówka” kosztował 20 milionów funtów brytyjskich, co było ogromną kwotą, biorąc pod uwagę, że samolot nie spełnił założonych wymagań. W sumie przeprowadzono 70 lotów testowych, a samolot osiągnął maksymalną prędkość zgodną ze swoją nazwą – 1,88 Macha.
W 1964 roku program został ostatecznie zakończony. Część danych zebranych podczas testów przekazano firmie Avro, która pracowała nad modelem 730. Jednak brytyjski rząd, stawiając na rozwój rakiet balistycznych, anulował również ten projekt.
Podsumowując projekt Bristol Type 188 był ambitnym, ale nieudanym projektem. Kosztowny rozwój i liczne ograniczenia techniczne sprawiły, że program został zarzucony, a Brytyjczycy nigdy nie stworzyli samolotu zdolnego do utrzymania lotu z prędkościami przekraczającymi Mach 2,75. Pomimo niepowodzenia, testy dostarczyły cennych informacji na temat konstrukcji i materiałów, które mogły zostać wykorzystane w przyszłych projektach lotniczych.
-
Prędkości Mach 3, odporność na temperatury i zaawansowana technologia – tak miał wyglądać XF-103. Niestety, pozostał tylko marzeniem. Sprawdź, co poszło nie tak!